Συνέντευξη με ψυχολόγο των Γιατρών Χωρίς Σύνορα που δουλεύει στα κέντρα κράτησης Βέννα και Φυλάκιο
Η Αγγέλα Μπολέτση, δουλεύει ως ψυχολόγος στο πρόγραμμα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ) προσφέροντας ψυχοκοινωνική στήριξη σε μετανάστες «χωρίς έγγραφα» στα κέντρα κράτησης της Βέννας και του Φυλακίου από το τέλος Αυγούστου 2009.
Σε αυτή τη συνέντευξη μοιράζεται μαζί μας την εμπειρία από τη δουλειά της στα κέντρα κράτησης.
Ποιός είναι ο στόχος του προγράμματος των ΓΧΣ στα κέντρα κράτησης;
Πρόκειται για ένα πρόγραμμα ψυχoκοινωνικής στήριξης. Επικεντρώνεται στους ανθρώπους που έχουν ανάγκη ψυχολογικής στήριξης στα κέντρα κράτησης για τους μετανάστες «χωρίς έγγραφα». Ο κύριος στόχος της δουλειάς μας είναι να προσφέρουμε ψυχολογική υποστήριξη μέσω ατομικών και ομαδικών συνεδριών. Μέσω εκπαιδευτικών συνεδριών συζητάμε θέματα που έχουν να κάνουν με τον ξεριζωμό αυτών των ανθρώπων, με τις δυσκολίες και τα ακραία προβλήματα που έχουν αντιμετωπίσει στις χώρες τους και στη διάρκεια του ταξιδιού τους. Πραγματοποιούμε επίσης ενημερώσεις και εκπαιδευτικές συναντήσεις με τους ανθρώπους που δουλεύουν στα κέντρα κράτησης. Στη Βόρεια Ελλάδα, δουλεύουμε σε δύο κέντρα κράτησης, στο κέντρο κράτησης της Βέννας στη Ροδόπη και στο κέντρο κράτησης του Φυλακίου στον Έβρο.
Ποιά ήταν η πρώτη σας εντύπωση από τα κέντρα κράτησης;
Δεν είχα ξαναδουλέψει σε κέντρο κράτησης. Έτσι η πρώτη φορά που επισκέφτηκα το κέντρο κράτησης της Βέννας ήταν σοκαριστική. Ήταν σοκαριστικό να βλέπεις τις συνθήκες διαβίωσης εκεί. Πραγματικά δεν περίμενα να δώ κάτι τέτοιο. Αυτό που είδα ήταν στην πραγματικότητα μια φυλακή. Η πρώτη εντύπωση ήταν πραγματικά πολύ έντονη. Το μέρος αυτό θα μπορούσα να το αποκαλέσω, «σκουπιδοντενεκέ», ένας «σκουπιδοντενεκές» γεμάτος με ό, τι αποφεύγουμε να δούμε στην καθημερινή μας ζωή, με ό, τι δεν τολμούμε να κοιτάξουμε γιατί μας τρομάζει, γιατί δε θέλουμε να το δούμε. Ήταν σαν να σήκωσα το «καπάκι» και να κοίταξα μέσα.
Ποιες είναι οι συνθήκες διαβίωσης στα δυο κέντρα κράτησης;
Οι συνθήκες διαβίωσης γενικά είναι απαράδεκτες, υπάρχουν πολλές και διαφορετικές ανάγκες. Και στα δυο κέντρα κράτησης υπάρχουν έξι κελιά, στο κάθε ένα 30 έως 60 άνθρωποι. Στη Βέννα ο μέσος αριθμός των μεταναστών που κρατούνται είναι 230 με 300. Το μέρος αυτό ήταν μια παλιά σιταποθήκη και οι συνθήκες υγιεινής είναι πολύ άσχημες. Στο Φυλάκιο οι συνθήκες διαβίωσης είναι ελάχιστα καλύτερες, καθώς το κτίριο είναι πιο καινούριο, αλλά συχνά ο αριθμός των ανθρώπων που κρατούνται είναι μεγαλύτερος από τη Βέννα. Και στα δύο κέντρα κράτησης το φαγητό δεν είναι αρκετό και συχνά είναι κακής ποιότητας. Οι άνθρωποι που κρατούνται σε αυτά τα κέντρα έχουν ανάγκη από ρούχα, είδη υγιεινής, κουβέρτες.
Έχουμε συναντήσει ανθρώπους που ήταν έγκλειστοι για περισσότερους από 3 μήνες. Θυμάμαι κάποιον που βρισκόταν στο κέντρο κράτησης της Βέννας 4 μήνες και 10 μέρες. Η πρόσβασή τους στον προαύλιο χώρο είναι περιορισμένη. Στη Βέννα προαυλίζονται κάθε τρεις μέρες για δύο ώρες περίπου. Στο Φυλάκιο βγαίνουν στο προαύλιο κάθε μέρα αλλά για πολύ λίγο, 5 με 10 λέπτά. Βλέπουμε πολλούς ανθρώπους που είναι απελπισμένοι, δε τους ακούει κανείς, το μόνο που σκέφτονται είναι πότε θα απελευθερωθούν, πότε θα φύγουν από εκεί.
Ποια είναι η ψυχολογική κατάσταση των μεταναστών που κρατούνται;
Όταν επισκεπτόμαστε τα κέντρα κράτησης, συνήθως περνάμε χρόνο μπροστά από τα κελιά και μιλάμε με τους ανθρώπους. Προσπαθούμε να αναγνωρίσουμε τις πιο ευάλωτες περιπτώσεις που χρειάζονται τη βοήθειά μας. Υπάρχουν μεταξύ τους άνθρωποι που βρίσκονται σε πολύ δύσκολη κατάσταση, που υποφέρουν έντονα από όλα αυτά στα οποία έχουν υποβληθεί. Υπάρχουν πολλοί που αντιμετωπίζουν ψυχοσωματικά προβλήματα, διαταραχές στον ύπνο τους, μειωμένη όρεξη, και άλλα. Πολλά από τα προβλήματα αυτά σχετίζονται με εμπειρίες που είχαν στις χώρες καταγωγής τους, όπως η απώλεια αγαπημένων προσώπων ή το να είναι έχουν πέσει οι ίδιοι θύματα βίας ή βασανισμού. Χωρίς αμφιβολία η κατάστασή τους επιβαρύνεται από το γεγονός ότι βρίσκονται έγκλειστοι και μάλιστα σε ένας μέρος με τόσο κακές συνθήκες διαβίωσης.
Αυτό που με εντυπωσίασε από την αρχή είναι η στάση του σώματος αυτών των ανθρώπων. Ο φόβος, όλες οι εμπειρίες τους έχεις την αίσθηση πως είναι εντυπωμένα στο σώμα τους, σώματα σφιγμένα, ‘κλειστά’, σα να απειλούνται, με δυσκολία μπορούν να εμπιστευτούν, με το παραμικρό ερέθισμα αντιδρούν έντονα και είναι διαρκώς σε εγρήγορση.
Εσείς πώς διαχειρίζεστε όλα αυτά τα συναισθήματα;
Είχα την ευκαιρία να ακούσω ιστορίες, καταστάσεις που δε γνώριζα ή δεν είχα ποτέ αντικρύσει από τόσο κοντά, ώστε να πιστέψω ότι είναι αληθινά και όχι απλά μια εικόνα στην τηλεόραση ή ένα κείμενο, ένα άρθρο. Άνθρωποι τους οποίους πριν γνωρίσω από κοντά θεωρούσα θύματα και τώρα διαπιστώνω κάθε μέρα ότι είναι άνθρωποι που επιβίωσαν, που επιβιώνουν, που κάθε φορά που χρησιμοποιώ τη λέξη φόβος φαίνεται να τους ενοχλεί. Υπάρχουν φορές που οι ιστορίες αυτών των ανθρώπων με επηρεάζουν πολύ. Δεν μπορώ εύκολα να γυρίσω σπίτι και να ξεχάσω τι έχω ακούσει. Από την άλλη πλευρά, το να ακούω αυτές τις ιστορίες μου δίνει δύναμη. Με εντυπωσιάζει το γεγονός ότι αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονται σε αυτές τις άσχημες συνθήκες και μας μιλάνε, ακόμα και για τις τραυματικές τους εμπειρίες, και ταυτόχρονα κάνουν σχέδια για το μέλλον και έχουν ελπίδα για μια καλύτερη ζωή. Αυτό είναι κάτι που θαυμάζω πολύ και σε αυτό επικεντρώνομαι για να αισθανθώ καλύτερα και να αντιμετωπίσω την κατάσταση.
Πείτε μας μια ιστορία που σας έκανε μεγάλη εντύπωση;
Θυμάμαι την περίπτωση ενός πατέρα που ήρθε με το γιο του στην Ελλάδα από το Ιράκ. Το παιδί του ήταν 19 χρονών, είχε νοητική στέρηση και ήταν επιληπτικός. Έκαναν το ταξίδι από το Ιράκ στην Ευρώπη σε αναζήτηση ιατρικής φροντίδας για το γιο. Στην αρχή αισθάνονταν πολύ ανασφαλείς για να μας μιλήσουν. Έβλεπα στα πρόσωπά τους ότι αναρωτιούνταν ποιοι είμαστε και σκέφτονταν ότι πιθανώς να τους κάναμε κακό. Δεν ήταν εύκολο για αυτούς να αποδεχτούν ότι ήμασταν εκεί για να τους ακούσουμε και ότι μπορούσαν να μοιραστούν μαζί μας τις ιστορίες και τους φόβους τους. Εντυπωσιάστηκα από τη σχέση μεταξύ πατέρα και γιου. Ήταν πολύ εξαρτημένοι ο ένας από τον άλλο. Όταν ο πατέρας αισθάνθηκε πιο άνετα μαζί μας, άρχισε να κλαίει και αμέσως άρχισε να κλαίει και ο γιος του παρόλο που δεν καταλάβαινε τί συνέβαινε. Ήταν πολύ δύσκολο για εμένα να χειριστώ αυτή τη στιγμή.
Μια ακόμη εικόνα που μου έρχεται στο μυαλό είναι από μία ζωγραφιά που έκανε ένας μετανάστης στο κέντρο κράτησης της Βέννας. Δείχνει το κτίριο και τις γραμμές του τρένου, που περνούν ακριβώς μπροστά του. Στη Βέννα, το κέντρο κράτησης βρίσκεται δίπλα στις γραμμές του τρένου. Παλιά εκεί υπήρχε σταθμός που τώρα πια δεν είναι ενεργός, η καινούρια αμαξοστοιχία περνά παράλληλα από τους θαλάμους του κέντρου αφήνοντας μία αίσθηση ειρωνείας. Είμαστε έξω καθισμένοι σε καρέκλες πάνω στα γρασίδια, ο Αbdir μας μιλά για την ιστορία του, για το ταξίδι μέχρι εδώ. Ακούμε τον ήχο του τρένου και χωρίς να μιλήσουμε ή να συνεννοηθούμε γυρίζουμε όλοι αυτόματα προς το τις γραμμές και επιστρέφουμε αφού το τρένο περάσει. Λίγα λεπτά χωρίς να μιλήσει κανείς μας. Νομίζω πως είπαμε περισσότερα χωρίς να χρειαστεί να μιλήσουμε.